Τι είναι το CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism);

Ο Κανονισμός Διαχείρισης Ανθρακικών Συνόρων (CBAM – Carbon Border Adjustment Mechanism) είναι ένα εργαλείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την καταπολέμηση της ανθρακικής διαρροής (carbon leakage), δηλαδή της μετατόπισης εκπομπών CO₂ σε χώρες εκτός ΕΕ με πιο χαλαρούς κανόνες για το κλίμα. Σκοπός του είναι να επιβάλει μια τιμή στον άνθρακα για εισαγόμενα προϊόντα, ώστε να εξισορροπηθεί η διαφορά μεταξύ του κόστους εκπομπών στην ΕΕ και σε τρίτες χώρες. Η Ελλάδα, ως κράτος μέλος της ΕΕ, εφαρμόζει τον κανονισμό σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές οδηγίες.

Ποιες οντότητες και ποια προϊόντα επηρεάζει;

• • Υπόχρεοι εφαρμογής CBAM:

Ως το τέλος του έτους (2025), επηρεάζει τους εισαγωγείς και τους εκτελωνιστές που πρέπει να αναφέρουν τις εκπομπές χωρίς οικονομική επιβάρυνση. Από το 2026, μόνο πιστοποιημένοι Φορείς – Authorized CBAM Declarants (εισαγωγείς) μπορούν να πραγματοποιούν εισαγωγές στην ΕΕ. Και θα αγοράζουν πιστοποιητικά CBAM ανάλογα με τις εκπομπές CO₂ των εισαγωγών τους.

• • Προϊόντα στα οποία εφαρμόζεται ο CBAM:

Επηρεάζει προϊόντα όπως:

• • Σίδηρος, Χάλυβας, Ηλεκτρική Ενέργεια κυρίως από χώρες εκτός ΕΕ (π.χ. Τουρκία, Αίγυπτο, Βαλκάνια).
  • Τσιμέντο, Αλουμίνιο (εργοστάσια τσιμέντου ή μεταλλουργικές μονάδες που εισάγουν πρώτες ύλες θα αντιμετωπίσουν αυξημένο κόστος εάν οι προμηθευτές τους δεν αποκαρβονωθούν).
  • Λιπάσματα
  • Υδρογόνο
  • Ενέργεια

Χρονοδιάγραμμα εφαρμογής:

• • Μεταβατική Φάση ως 2025:

Τριμηνιαίες αναφορές με το ανθρακικό αποτύπωμα (PCF). Το PCF περιλαμβάνει τις άμεσες και έμμεσες εκπομπές που έχουν προέλθει από την εφοδιαστική αλυσίδα του προϊόντος, βάσει διεθνών προτύπων όπως το ISO 14064.

• • Πλήρης Εφαρμογή (Από 1η Ιανουαρίου 2026): Οι εισαγωγείς υποχρεούνται να:
    • Υποβάλλουν δήλωση εκπομπών.
    • Αγοράζουν και υποβάλλουν πιστοποιητικά CBAM.
    • Προβαίνουν σε επαλήθευση εκπομπών από ανεξάρτητους φορείς.
  • ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Από την 1η Ιανουαρίου 2026, μόνο πιστοποιημένοι ‘Εξουσιοδοτημένοι Διασαφιστές CBAM’ θα μπορούν να πραγματοποιούν εισαγωγές στην ΕΕ.
  • Πλήρης κατάργηση των δωρεάν δικαιωμάτων εκπομπών στο ETS, με πλήρη αντικατάσταση από το CBAM το 2034.

Γιατί έχει σημασία για τους εισαγωγείς;

Η εφαρμογή του CBAM αφορά όλες τις εισαγωγικές επιχειρήσεις που συμμετέχουν στο διεθνές εμπόριο και που πιθανόν θα επιβαρυνθούν με την αύξηση του κόστους εισαγωγών για βιομηχανικά προϊόντα (π.χ. χάλυβας για κατασκευές). Η προετοιμασία των εισαγωγέων για αυτές τις αλλαγές είναι σημαντική, καθώς επηρεάζουν τις λειτουργίες διαφόρων τμημάτων των επιχειρήσεων, όπως:

• Τη στρατηγική και τη διοίκηση, καθώς πρέπει να επανεξεταστούν οι επιχειρηματικές στρατηγικές λόγω των επιπλέον κόστους.
• Τη νομική συμμόρφωση, με την ανάγκη ακριβούς τήρησης των κανονισμών και των διατάξεων.
• Την εφοδιαστική αλυσίδα και τα τμήματα προμηθειών, που πρέπει να παρακολουθούν σε βάθος το ανθρακικό αποτύπωμα των προϊόντων.
• Τις χρηματοοικονομικές προβλέψεις, καθώς προβάλλεται το πρόσθετο κόστος του CBAM.
• Τις λειτουργίες IT, που υποστηρίζουν την παρακολούθηση και ανάλυση του αποτυπώματος.
• Την επικοινωνία και το μάρκετινγκ, ώστε να αναδειχθούν οι προσπάθειες βιωσιμότητας και να ενισχυθεί η εικόνα της επιχείρησης.

Οι εισαγωγείς πρέπει να επενδύσουν σε συστήματα παρακολούθησης εκπομπών και να εκπαιδευτούν στη χρήση της πλατφόρμας CBAM, ώστε η να γίνει η ενσωμάτωση των νέων απαιτήσεων στις διαδικασίες της επιχείρησης εγκαίρως και να προκύψει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την εταιρεία.

Γιατί έχει σημασία για τους εκτελωνιστές;

Η δήλωση CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) είναι σημαντική για τους εκτελωνιστές διότι επηρεάζει άμεσα τη διαδικασία εκτελωνισμού συγκεκριμένων εισαγόμενων προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα:

1. 1. Νομική Υποχρέωση

Από τον Οκτώβριο του 2023 ξεκίνησε η μεταβατική περίοδος του CBAM, και από το 2026 το μέτρο θα εφαρμοστεί πλήρως. Αυτό σημαίνει ότι:

1. 1. • Ο εισαγωγέας (ή ο έμμεσα υπεύθυνος, δηλαδή ο εκτελωνιστής) πρέπει να υποβάλλει τριμηνιαία δήλωση CBAM για τις ποσότητες και τις εκπομπές CO₂ των προϊόντων που εισάγει.
      • Αν δεν γίνει η σωστή δήλωση, μπορεί να υπάρξουν κυρώσεις ή και καθυστερήσεις στο τελωνείο.
   2. Απαιτείται Τεχνική Εξειδίκευση

Οι εκτελωνιστές καλούνται να:

1. 1. • Συλλέξουν στοιχεία για τις εκπομπές CO₂ που σχετίζονται με την παραγωγή των εισαγόμενων προϊόντων.
      • Επικοινωνήσουν με τους προμηθευτές εκτός ΕΕ για την απόκτηση των απαραίτητων δεδομένων.
      • Υποβάλουν τα στοιχεία στην ειδική πλατφόρμα CBAM της ΕΕ.
   2. Εξασφάλιση Ομαλής Διακίνησης Εμπορευμάτων

Χωρίς την ορθή δήλωση CBAM:

1. 1. • Οι αποστολές μπορεί να καθυστερήσουν στο τελωνείο.
      • Υπάρχει ρίσκο για επιπλέον κόστη ή πρόστιμα.
      • Πλήττεται η φήμη και η αξιοπιστία του εισαγωγέα, με έμμεσο αντίκτυπο στον εκτελωνιστή.
   2. Νέος Ρόλος του Εκτελωνιστή

Οι εκτελωνιστές πλέον δεν είναι απλώς διαχειριστές εγγράφων αλλά:

1. • Σύμβουλοι συμμόρφωσης σε περιβαλλοντικά μέτρα.
   • Χρειάζεται να ενημερώνονται για τις εξελίξεις στην περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ.

Βήματα συμμόρφωσης για εισαγωγείς/εκτελωνιστές:

1. Εθνική Αρχή:
   • Στην Ελλάδα, η εφαρμογή του CBAM διαχειρίζεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, σε συνεργασία με την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) για τελωνειακούς ελέγχους.
   • Οι εισαγωγείς πρέπει να εγγραφούν στην πλατφόρμα CBAM της ΕΕ και να υποβάλλουν τριμηνιαίες εκθέσεις για τις εκπομπές των εισαγωγών τους.
2. Διαδικασία εφαρμογής:
   • Εγγραφή: Δημιουργία λογαριασμού στην ευρωπαϊκή πλατφόρμα CBAM.
   • Υποβολή Δεδομένων: Αναφορά των ενσωματωμένων εκπομπών (embedded emissions) για κάθε παρτίδα εισαγωγών.
   • Αγορά Πιστοποιητικών: Από το 2026, αγορά πιστοποιητικών ανάλογα με τις εκπομπές (η τιμή θα βασίζεται στην μέση τιμή του ETS).
     • Αν οι εκπομπές του προϊόντος έχουν ήδη τιμολογηθεί στη χώρα προέλευσης (π.χ. μέσω τοπικού συστήματος πληρωμής για τον άνθρακα), το κόστος αφαιρείται.

Υπηρεσίες που παρέχει η IDEC:

Gap Analysis & CBAM Readiness Assessment

• Ανάλυση της σημερινής κατάστασης (εισαγόμενα προϊόντα, συνεργάτες, εσωτερικά δεδομένα).
• Εντοπισμός κινδύνων μη συμμόρφωσης.
• Αξιολόγηση της δυνατότητας καταγραφής εκπομπών CO₂.

Καθοδήγηση για Εγγραφή & Διαχείριση CBAM Registry

• Προετοιμασία φακέλου αίτησης για εξουσιοδότηση διασαφιστή.
• Διαχείριση της πρώτης εγγραφής, διασύνδεση με την ΑΑΔΕ.
• Εκπαίδευση προσωπικού σε χρήση της πλατφόρμας.

Σύστημα Καταγραφής Εκπομπών Προϊόντων (Product Carbon Footprint Recording)

• Δημιουργία πρότυπων φορμών / διαδικασιών για τη συλλογή στοιχείων από προμηθευτές. (ISO 14064)
• Εκπαίδευση στον υπολογισμό εκπομπών.

Διαχείριση CBAM Δηλώσεων & Τεκμηρίωση

• Υπηρεσίες εξωτερικού “CBAM officer” (outsourced).
• Σύνταξη τριμηνιαίων δηλώσεων.
• Έλεγχος συμμόρφωσης και αρχειοθέτηση αποδεικτικών στοιχείων.

Ενσωμάτωση CBAM σε Συστήματα ISO (π.χ. ISO 14001 ή ISO 50001)

• Σύνδεση των CBAM απαιτήσεων με υφιστάμενα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης.
• Ενημέρωση της Περιβαλλοντικής Ανασκόπησης για τις νέες νομικές απαιτήσεις.
• Συμβατότητα με ESG και sustainability reporting.

Ανάπτυξη Συστήματος Υπολογίσιμού CBAM, σύμφωνα με το ISO 14064.

Υποστήριξη κατά την επιθεώρηση επαλήθευσης του υπολογισμού CBAM (ISO 14064 κ.α ιδιωτικά σχήματα)